นับถอยหลังเลือกตั้งท้องถิ่นหลังครบวาระการดำรงตำแหน่งของสมาชิกสภาองค์การบริหารส่วนตำบล และนายกองค์การบริหารส่วนตำบล โดยมีกำหนดเลือกตั้ง ในวันอาทิตย์ที่ 11 มกราคม 2569 ที่กำลังจะมาถึงนี้ เพื่อเตรียมความพร้อมก่อนการลงคะแนนเสียง บทความนี้จะพาพี่น้องชาวเหนือไปทำความรู้จักกับ “องค์การบริหารส่วนตำบล หรือ อบต.” องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่สำคัญต่อชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชนในระดับตำบล/หมู่บ้าน อย่างมาก

องค์การบริหารส่วนตำบล หรือ อบต. เป็นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นระดับตำบลที่มีขนาดเล็กที่สุดและใกล้ชิดกับประชาชนมากที่สุด ดูแลประชาชนในระดับหมู่บ้าน ปัจจุบันในประเทศไทยมีองค์การบริหารส่วนตำบล จำนวน 4,993 แห่ง และในอนาคตอาจมีหลายแห่งถูกยกระดับให้เป็นเทศบาลตำบลในลำดับต่อไป

เจาะ 5 ภารกิจ อบต. กับบทบาทการขับเคลื่อนท้องถิ่นตาม พ.ร.บ. กระจายอำนาจฯ

พระราชบัญญัติกำหนดแผนและขั้นตอนการกระจายอำนาจให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น. พ.ศ. 2542 กำหนดอำนาจหน้าที่ขององค์การบริหารส่วนตำบล ดังนี้

ด้านโครงสร้างพื้นฐาน 

• ดูแลระบบประปา/น้ําสะอาดเพื่อการอุปโภค บริโภค และการเกษตร
• ดูแลไฟฟ้าให้สว่างอย่างทั่วถึง
• บำรุงรักษาทางบก ทางน้ํา และทางระบายน้ํา
• บำรุงรักษาสถานที่สาธารณะต่างๆ

ด้านพัฒนาคุณภาพชีวิต 

• ส่งเสริมด้านการศึกษา สนับสนุนการพัฒนาเด็กเล็ก (ศพด.) ส่งเสริมสตรี เด็กเยาวชน ผู้สูงอายุ ผู้พิการ และผู้ด้อยโอกาส 
• ดูแลด้านสาธารณสุข ควบคุมโรคติดต่อ ดูแลผู้สูงอายุ ผู้ป่วย คนพิการ รวมไปถึงการป้องกันและบรรเทาสาธารณะภัย
• ส่งเสริมด้านการกีฬา
• ส่งเสริม รักษาจารีตประเพณี ศิลปวัฒนธรรม และภูมิปัญญาท้องถิ่น

ด้านการประกอบอาชีพ 

• ส่งเสริมให้มีการฝึกอบรมอาชีพเพื่อสร้างรายได้
• สนับสนุนกลุ่มแม่บ้าน วิสาหกิจชุมชน

ด้านการดูแลทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

• ดูแลความสะอาดกำจัดขยะมูลฝอยและสิ่งปฏิกูล
• การจัดการและการใช้ประโยชน์จากป่าไม้ที่ดินทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

ด้านการบริหาร

• การส่งเสริมประชาธิปไตย ความเสมอภาค และสิทธิเสรีภาพของประชาชน
• สร้างการมีส่วนร่วมของประชาชนในการพัฒนาท้องถิ่น
• จัดทำแผนพัฒนาท้องถิ่น

กางแผนที่ อบต. 1,052 แห่ง จาก 17 จังหวัดภาคเหนือ พบ ‘นครสวรรค์-เพชรบูรณ์-เชียงใหม่’ จำนวนอบต.เยอะสุด

ข้อมูลจำนวนองค์การบริหารส่วนตำบลในภาคเหนือ อ้างอิงจากระบบข้อมูลกลางองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น กระทรวงมหาดไทย อัปเดตเมื่อวันที่ 20 ธันวาคม 2568 มีองค์การบริหารส่วนตำบลในจังหวัดภาคเหนือ รวมทั้งหมด 1,052 แห่ง แบ่งเป็นรายจังหวัด ดังนี้

จากการจัดอันดับสรุปได้ว่า

3 อันดับ จังหวัดที่มีองค์การบริหารส่วนตำบลมากที่สุด ได้แก่ อันดับ 1 จังหวัดนครสวรรค์ จำนวน 116 แห่ง อันดับ 2 จังหวัดเพชรบูรณ์ จำนวน 102 แห่ง และอันดับ 3 จังหวัดเชียงใหม่ จำนวน 78 แห่ง

3 อันดับ จังหวัดที่มีองค์การบริหารส่วนตำบลน้อยที่สุด ได้แก่ อันดับ 1 จังหวัดลำพูน จำนวน 16 แห่ง อันดับ 2 จังหวัดพะเยา 36 แห่ง และ อันดับ 3 จังหวัดแพร่ 46 แห่ง

เปิดงบ อบต. 17 จังหวัดเหนือ สะท้อนภาพย้อนแย้งของ ‘การกระจายอำนาจ’ ที่ยังต้องพึ่งพาส่วนกลาง

จากการรวบรวมข้อมูลใน 17 จังหวัดภาคเหนือ พบว่า รายได้หลักที่ใช้ในการบริหารจัดการขององค์การบริหารส่วนตำบลยังคงพึ่งพาเงินอุดหนุนจากรัฐเป็นหลัก เนื่องจากรายได้ที่อบต. สามารถจัดเก็บเองมีปริมาณจำกัด และไม่เพียงพอต่อการพัฒนาพื้นที่อย่างต่อเนื่อง

โครงสร้างรายได้ดังกล่าวเป็นผลมาจากกรอบกฎหมายและระบบการคลังที่กำหนดให้อำนาจของหน่วยงานท้องถิ่นยังคงถูกจำกัด ทำให้องค์การบริหารส่วนตำบลต้องทำหน้าที่เสมือนหน่วยปฏิบัติการของรัฐส่วนกลาง มากกว่าจะเป็นองค์กรปกครองตนเองอย่างแท้จริง

แม้แนวคิดเรื่องการกระจายอำนาจจะถูกผลักดันมาอย่างต่อเนื่องมานับหลายสิบปี และอบต.ถูกวางบทบาทให้เป็นหน่วยปกครองท้องถิ่นที่ใกล้ชิดประชาชนและสามารถกำหนดทิศทางการพัฒนาพื้นที่ได้เอง แต่ในทางปฏิบัติ โครงสร้างงบประมาณของอบต.จำนวนมากยังคงผูกอยู่กับเงินจากรัฐส่วนกลางเป็นหลัก ขณะที่รายได้ที่จัดเก็บเองมีสัดส่วนต่ำมากเมื่อเทียบกับรายได้รวม

ข้อมูลรายได้งบประมาณอบต.ปี 2567 สะท้อนภาพชัดเจนว่า 5 อันดับ อบต.ที่ได้รับงบประมาณสูงสุดแม้จะมีงบประมาณรวมสูงกว่า 130–150 ล้านบาทต่อปี แต่รายได้ที่จัดเก็บเองกลับมีสัดส่วนเพียง 1.6–5.9% เท่านั้น ขณะที่ อบต. 5 อันดับที่มีงบประมาณน้อยที่สุด รายได้ที่จัดเก็บเองก็มีสัดส่วนเพียง 0.7–6.9% ส่วนที่เหลือเป็นเงินที่รัฐจัดสรรและเงินอุดหนุนจากส่วนกลาง 

สะท้อนให้เห็นว่าแม้จะเป็นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นซึ่งมีจุดมุ่งหมายเพื่อการกระจายอำนาจจากส่วนกลางสู่ภูมิภาค แต่ในทางปฏิบัติ อบต.ส่วนใหญ่ยังขาดอำนาจทางการคลัง และยังต้องพึ่งพาเงินจากส่วนกลางเป็นหลัก

ถึงงบส่วนใหญ่จะมาจากรัฐ แต่อำนาจตัดสินใจต้องมาจาก “ประชาชน”

แม้อบต.จะมีข้อจำกัดด้านงบประมาณและอำนาจการคลังอย่างชัดเจน แต่การเลือกตั้งท้องถิ่นยังคงเป็นกลไกเดียวที่ประชาชนมีอำนาจตัดสินใจว่า ใครจะเป็นผู้กำหนดทิศทางการใช้เงินสาธารณะในชีวิตประจำวัน ตั้งแต่ถนนในหมู่บ้าน ระบบประปา ไปจนถึงการจัดการขยะและพื้นที่สาธารณะ

อย่างไรก็ดี การเลือกตั้งอบต. อาจไม่ใช่การเลือกเพื่อพลิกโฉมอนาคตของประเทศ แต่ภายใต้ระบบที่อำนาจของท้องถิ่นยังถูกจำกัด การมีตัวแทนที่มาจากประชาชน รู้จักพื้นที่ เข้าใจปัญหาในชีวิตจริง ตรวจสอบได้ และสามารถเปลี่ยนตัวได้ผ่านการเลือกตั้ง ยังคงเป็นเครื่องมือที่เป็นรูปธรรมที่สุดในการรักษาผลประโยชน์ของชุมชน และช่วยถ่วงดุลไม่ให้การตัดสินใจเรื่องการใช้งบประมาณ หรือ การกำหนดนโยบายท้องถิ่นถูกผูกขาดโดยกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง

เตรียมพร้อมก่อนกา ก่อนเข้าคูหาต้องรู้อะไรบ้าง?

Q: บัตร 2 ใบ 2 สี เลือกอะไรบ้าง

A: บัตรสีชมพู เลือกนายกองค์การบริหารส่วนตำบล (นายก อบต.) เลือกได้ 1 เบอร์

บัตรสีเขียว เลือกสมาชิกสภาองค์การบริหารส่วนตำบล (ส.อบต.) เลือกได้ตามจำนวนพึงมี ขึ้นอยู่กับเขตเลือกตั้งนั้นๆ

Q: สมาชิกสภา อบต. vs นายก อบต. ต่างกันอย่างไร?

A: นายกองค์การบริหารส่วนตำบล (นายก อบต.) เป็นฝ่ายบริหาร มาจากการเลือกตั้งในเขต อบต. ทำหน้าที่บริหารงาน กำหนดนโยบายและแผนพัฒนาองค์การบริหารส่วนตำบล

สภาองค์การบริหารส่วนตำบล (ส.อบต.) เป็นฝ่ายนิติบัญญัติ มาจากการเลือกตั้งในเขตหมู่บ้าน ทำหน้าที่ให้ความเห็นชอบแผนพัฒนาองค์การบริหารส่วนตำบล เพื่อเป็นแนวทางในการบริหารกิจการขององค์การบริหารส่วนตำบล

Q: สมาชิกสภา อบต. และ นายก อบต. ดำรงตำแหน่งกี่ปี

A: มีวาระการดำรงตำแหน่งคราวละ 4 ปีนับตั้งแต่วันเลือกตั้ง โดย นายก อบต. จะดำรงตำแหน่งติดต่อกันเกิน 2 วาระไม่ได้ ในกรณีดำรงตำแหน่งไม่ครบ 4 ปี ก็ให้ถือว่าเป็น 1 วาระ เมื่อได้ดำรงตำแหน่ง 2 วาระติดต่อกันแล้ว จะดำรงตำแหน่งได้อีกเมื่อพ้นระยะเวลา 4 ปีนับแต่วันพ้นตำแหน่ง

Q: ใครบ้างที่มีสิทธิเลือกตั้ง

A: ผู้มีสัญชาติไทย (ถ้าแปลงสัญชาติต้องได้สัญชาติไทยไม่น้อยกว่า 5 ปี) มีอายุ 18 ปีขึ้นไป และมีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านเขตองค์การบริหารส่วนตำบล ตรวจสอบสิทธิของตนเองเพื่อเตรียมความพร้อมล่วงหน้าได้ที่เว็บไซต์ https://boraservices.bora.dopa.go.th/election/enqelection-local/ 

Q: ไปเลือกตั้งไม่ได้ต้องทำอย่างไร

A: ไม่มีการจัดเลือกตั้งล่วงหน้า และไม่มีการเลือกตั้งนอกเขต

ต้องกลับไปใช้สิทธิเลือกตั้งในเขตพื้นที่ของตนเองเท่านั้น หากไม่สามารถไปเลือกตั้งได้ ต้องแจ้งเหตุไม่อาจใช้สิทธิเลือกตั้งภายใน 7 วัน นับแต่วันเลือกตั้ง (ระหว่างวันที่ 12 ถึง 18 มกราคม 2569) ผ่านช่องทางดังนี้

• แจ้งผ่านนายทะเบียนอำเภอหรือนายทะเบียนท้องถิ่น
• แจ้งผ่านเอกสารส่งทางไปรษณีย์ลงทะเบียน
• แจ้งผ่าน Application smart vote  
• แจ้งทางเว็บไซต์ www.ect.go.th
• แจ้งทางเว็บไซต์สำนักบริหารการทะเบียน กระทรวงมหาดไทย www.bora.dopa.go.th