Lannerพื้นที่สื่อสาร สังคมประชาธิปไตย ชีวิตใหม่ที่ดีกว่า

เรื่อง: ปองภพ ดั่นสมานฉันท์ชัย ภูมิภาคเหนือตอนล่างคือพื้นที่ระหว่างภาคกลาง (กล่าวโดยนัยคือกรุงเทพฯ) กับภาคเหนือ ภายใต้ประพัฒนาการของรัฐไทยที่เริ่มต้นในช่วงรัชการที่ 5 มาจนถึงตอนนี้ ภูมิภาคเหนือตอนล่างถูกละเลยไปจากการศึกษาทางประวัติศาสตร์ไปจนหาความต่อเนื่องได้ยาก เหตุจากภูมิภาคนี้มีลักษณะความเป็นกึ่งกลางระหว่างความไทยกับความเป็นอื่น หากพิจารณาความเป็นกึ่งกลางของภูมิภาคเหนือล่างเราอาจเห็นร่องรอยของประวัติศาสตร์ รวมถึงร่องรอยความเป็นไปของชีวิตผู้คนบนพื้นที่นี้ ผมจึงอยากพาทุกคนไปสำรวจความน่าสนใจนี้อย่างคร่าวผ่านงานเขียนชิ้นนี้ โดยหวังให้เกิดข้อถกเถียงที่กว้างไกลกว่าบทความที่ผู้เขียนจะเขียนต่อไปนี้ จังหวัดตาก พิษณุโลก สุโขทัย เพชรบูรณ์ อุตรดิตถ์ กำแพงเพชร พิจิตร นครสวรรค์ และอุทัยธานี คือจังหวัดที่ถูกจัดให้อยู่ในภูมิภาคเหนือล่าง ตามมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 22 กรกฎาคม พ.ศ. 2546 บทความนี้จึงขอนับจังหวัดที่ได้กล่าวมานี้ในฐานะภาคเหนือตอนล่าง อาจเป็นการเหมารวมตามแบบรัฐราชการไทยไปเสียหน่อย อย่างไรก็ตาม หากพินิจแล้วจังหวัดเหล่านี้ก็เชื่อมโยงกันในทางภูมิศาสตร์จริง และยังมีประวัติศาสตร์ของชีวิตทางสังคมที่เชื่อมร้อยกันไว้ในด้วยเช่นกัน ร่องรอยของอยุธยา ต้องขอกล่าวไปตั้งแต่เสียตอนนี้ว่า การเขียนถึงร่องรอยของอยุธยาบนพื้นที่ภาคเหนือตอนล่างนี้ผมมิได้ประสงค์เชื่อมโยงภาคเหนือตอนล่างให้กลายเป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์แบบไทย ๆ ที่ยึดโยงเอาอยุธยาเป็นประวัติศาสตร์อันยิ่งใหญ่ของชาติไทย ผมเพียงอยากให้เราพิจารณาภาคเหนือตอนล่างในฐานะประวัติศาสตร์ที่ครั้งหนึ่งมีความเชื่อมโยงกับราชอาณาจักรอยุธยาเพียงเท่านั้น พิษณุโลกครั้งหนึ่งเคยถูกกล่าวขานในฐานะหัวเมืองเหนือของราชอาณาจักรอยุธยา นิโกลาส์ แชรแวส บาทหลวงชาวฝรั่งเศสที่เข้ามายังราชอาณาจักรอยุธยาในสมัยพระนารายณ์ได้เขียนบันทึกถึงเมืองพิษณุโลกในฐานะหัวเมืองฝ่ายเหนือที่สำคัญราชอาณาจักรอยุธยาว่า เป็นเมืองอันดับสองของอยุธยา และลา ลูแบร์ที่เข้าอยุธยาในช่วงเวลาเดียวกันก็ได้กล่าวถึงเมืองพิษณุโลกว่า เป็นเมืองที่มีการค้าขายมาก ช่วยยืนยันความสำคัญของพิษณุโลกในฐานะหัวเมืองและเมืองแห่งการค้า มีการสร้างพระราชวังให้แก่พระราชโอรสที่เมืองพิษณุโลกตามแบบอย่างของเมืองคู่ในสมัยการปกครองของพระเจ้าปราสาททอง กำแพงเพชรตามบันทึกของแชรแวสระบุว่า กำแพงเพชรเป็นเมืองเก่าและเป็นที่รู้จักเป็นวงกว้าง ทั้งขนาดของอาณาเขตและจำนวนผู้คนก็มีอยู่มากพอกับอยุธยา นอกจากนี้ในมิติทางเศรษฐกิจกำแพงเพชรก็เป็นแหล่งผลิตน้ำตาลไปขายที่ญี่ปุ่นและมะละกา (เมืองในมาเลเซีย) นครสวรรค์เป็นเมืองสำคัญเช่นเดียวกันในฐานะชุมทางและแหล่งการค้าสำคัญในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา จากรายงานของเดอ ชัวซีย์ ราชทูตจากฝรั่งเศสได้บันทึกความสำคัญของนครสวรรค์ รวมถึงตากและสุโขทัยว่าเป็นเมืองศูนย์กลางทางการค้าสำคัญของราชอาณาจักรอยุธยา คริส เบเคอร์ และผาสุก พงษ์ไพจิตร ได้รวบรวมรายชื่อเมืองที่ปรากฏในเอกสารและแผนที่ของชาวต่างชาติที่บันทึกถึงอยุธยา ปรากฏชื่อเมืองที่ปัจจุบันอยู่ในพื้นที่ภาคเหนือตอนล่าง ไม่ว่าจะเป็นเมืองพิชัยในจังหวัดอุตรดิตถ์ เมืองพิจิตร  เมืองสวรรคโลก นอกจากนั้นยังระบุถึงเมืองขนาดเล็กและชุมชนขนาดใหญ่อื่นอีกที่อยู่รายรอบแม่น้ำเจ้าพระยา เราจะเห็นได้ว่าหลายพื้นที่ในภาคเหนือตอนล่างมีประวัติศาสตร์ที่ย้อนกลับไปได้ถึงช่วงที่ราชอาณาจักรอยุธยาเรืองอำนาจ หรือคือกว่า...