คำสำคัญ: พญาผาบ

เรื่อง: นวลคำ ขะยอมแดง สุภาพชนคนเมือง การปฏิรูประบบราชการแผ่นดินจากดินแดนประเทศราชล้านนามาสู่การปกครองในรูปแบบมณฑลพายัพของรัฐบาลสยาม ดำเนินการผ่านการรวมศูนย์อำนาจและลดทอนอำนาจจากเหล่าบรรดาเจ้านายท้องถิ่นในล้านนาตามขนบของรัฐจารีตแบบดั้งเดิมเพื่อดำเนินการจัดการปกครองตามขนบของรัฐสมัยใหม่เข้ามาแทนที่ โดยมีการปรับเปลี่ยนนโยบายด้านภาษีในรูปแบบใหม่ซึ่งได้มีการปรับปรุงหลายวาระในเรื่องกฎเกณฑ์ ข้อบังคับและพระราชบัญญัติที่ประกาศออกมานับแต่ปี พ.ศ.2427  สิ่งเหล่านี้ได้ก่อให้เกิดผลกระทบโดยตรงต่อผู้คนทั่วไปในสังคมล้านนาโดยเฉพาะอย่างยิ่ง “ชาวนา” ที่ต้องมีการปรับตัวเพื่อแบกรับภาระในด้านภาษีที่มีมากเกินกว่ากำลัง สำหรับชนชั้นนำในสังคมล้านนานั้นก็ถือได้ว่ามีสถานะเป็นผู้กอบโกยผลประโยชน์จากแรงงานและและผลผลิตส่วนเกินในรูปของภาษีอากร นั่นจึงเป็นเงื่อนไขสำคัญด้านเศรษฐกิจที่มากำหนดทิศทางของประวัติศาสตร์ในมุมมองแบบซ้าย ๆ ให้ชนชั้นผู้ทำการผลิตอย่างเช่น พวกชาวนาและชนชั้นผู้ปกครองอย่างพวกเจ้านาย กลายมาเป็นเป็นปฏิปักษ์ต่อกันหลายพื้นที่โดยชาวนาได้มีปฏิกิริยาต่อต้านผ่านรูปแบบวิธีการต่าง ๆ...

เรื่อง: วรปรัชญ์ เมืองยศ ตอนที่ 1 แล้วความเคลื่อนไหวก็ปรากฏ เมื่อสยามคืบคลาน จากการเข้ามามีส่วนในการเข้ามามีอำนาจในพื้นที่เชียงใหม่ของรัฐส่วนกลาง  และการเข้ามาของข้าหลวงพิเศษผู้มีอำนาจเต็มเฉกเช่นพระมหากษัตริย์ คือ พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าโสณบัณฑิต พ.ศ. 2428 นำมาสู่รูปแบบการเก็บภาษีอากรรูปแบบใหม่ จากการเก็บภาษีจากต้นหมาก ใบพลู จากเคยเก็บจากผลและใบมาเก็บเป็นต้น โดยไม่สนว่าต้นจะให้ผลหรือไม่ และต้องเปลี่ยนไปเป็นการเก็บแบบเงินจ่ายปีละครั้ง...