3 ตุลาคม 2568 เครือข่ายภาคประชาชนจากเชียงรายและเชียงใหม่ นำโดย รักษ์ดาว พริทชาร์ด ยื่นหนังสือถึง อนุทิน ชาญวีรกูล นายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีที่เกี่ยวข้อง เรียกร้องให้รัฐบาลเร่งแก้ไขวิกฤตมลพิษข้ามพรมแดนจากเหมืองทองและแรร์เอิร์ธในรัฐฉาน ประเทศเมียนมา โดยเสนอข้อเรียกร้องเร่งด่วน 10 ประการ ครอบคลุมการจัดหาแหล่งน้ำดิบใหม่ การตรวจสอบดินและผลผลิตทางการเกษตร การตั้งศูนย์ตรวจโลหะหนัก และการยุตินำเข้าแร่จากเมียนมาที่เกี่ยวข้องกับมลพิษ

เปิด 10 ข้อเสนอเร่งด่วน

1.จัดหาแหล่งน้ำดิบใหม่ แทนแม่น้ำกก–สาย–รวก–โขง เพื่อผลิตน้ำประปาภูมิภาคในเชียงรายและแม่สาย เนื่องจากตรวจพบสารหนูและแบเรียม แม้ยังไม่เกินมาตรฐานแต่เสี่ยงสะสมในร่างกาย

2.จัดหาแหล่งน้ำประปาหมู่บ้านใหม่ ให้ ต.แม่นาวาง และ ต.ท่าตอน จ.เชียงใหม่ และปรับปรุงระบบประปาหมู่บ้านกว่า 30 หมู่บ้านในลุ่มน้ำกก–สาย–รวก–โขง ให้รองรับการกำจัดโลหะหนักได้

3.ตรวจคุณภาพดินและผลผลิตเกษตร ในที่ราบลุ่มน้ำกก 12,000 ไร่ ต.ท่าตอน และแปลงข้าวนาปีกว่า 100,000 ไร่ ก่อนการเก็บเกี่ยว หากพบการปนเปื้อนต้องมีการทำลายผลผลิตและชดเชยเกษตรกร หากไม่พบต้องมีเอกสารรับรองสร้างความเชื่อมั่นผู้บริโภค

4.ตั้งศูนย์ตรวจสารโลหะหนักประจำเชียงราย–เชียงใหม่ ลดความยากลำบากและค่าใช้จ่ายจากการต้องส่งตัวอย่างไปตรวจที่กรุงเทพฯ

5.ยุติการนำเข้าแร่ทุกชนิดจากเมียนมา จนกว่าจะพิสูจน์ได้ว่าไม่ได้มาจากเหมืองที่ก่อมลพิษ

6.ยกเลิกโครงการฝายดักตะกอน/ม่านดักตะกอน เพราะไม่มีหลักฐานว่าลดโลหะหนักได้จริง และกระทบที่ดินทำกินกับระบบนิเวศ

7.ตั้งคณะทำงานร่วมรัฐ–วิชาการ–ภาคประชาชน เพื่อหาทางปิดเหมือง ฟื้นฟูลุ่มน้ำ เฝ้าระวังมลพิษ และเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบ

8.เปิดเวทีเจรจากับเมียนมาและจีน เพื่อเรียกร้องความรับผิดชอบและหามาตรการร่วมแก้ไข

9.พัฒนาระบบสื่อสารในภาวะวิกฤต ให้เข้าถึงได้ทั้งออนไลน์–ออฟไลน์ และครอบคลุมกลุ่มชาติพันธุ์

10.ชะลอสัญญารับซื้อไฟฟ้าโครงการเขื่อนปากแบง สปป.ลาว จนกว่าจะมีการศึกษาผลกระทบการสะสมสารพิษในอ่างเก็บน้ำแม่น้ำโขง

ย้ำรัฐบาลต้องเร่งใน 4 เดือน

เครือข่ายภาคประชาชนยังเรียกร้องให้รัฐบาลเปิดเวทีเจรจาระดับประเทศกับเมียนมาและจีน เพื่อหาทาง ปิดเหมืองต้นน้ำ–ฟื้นฟูลุ่มน้ำโขงตอนบน และเร่งดำเนินการทั้งหมดภายใน 4 เดือน เพื่อปกป้องสุขภาพของประชาชน เกษตรกร และสิ่งแวดล้อมในพื้นที่

“การตรวจข้าวก่อนเก็บเกี่ยวเป็นประโยชน์ต่อทั้งอุตสาหกรรมข้าวและผู้บริโภค หากตรวจพบสารโลหะหนักในผลผลิตข้าว รัฐจำเป็นต้องมีมาตรการการจัดการทำลายผลผลิต พร้อมทั้งชดเชยรายได้ให้กับเกษตรกรที่ได้ลงทุนไปและรายได้ที่สูญเสีย ในขณะเดียวกันหากผลการตรวจไม่พบสารโลหะหนัก รัฐต้องออกเอกสารรับรองผลผลิตข้าวให้กับเกษตรกร เพื่อให้เกษตรกรสามารถขายผลผลิตได้และเป็นการสร้างความมั่นใจให้กับผู้บริโภค” รักษ์ดาว กล่าว

ความท้าทายรัฐบาลใหม่ และเสียงจากรัฐสภา

30 กันยายน 2568 ระหว่างการแถลงนโยบายต่อรัฐสภา รัฐบาลอนุทินประกาศว่าจะเร่งแก้ปัญหาเศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อมภายใน 4 เดือนแรกของการบริหาร แต่แรงกดดันจากวิกฤตมลพิษชายแดนและเสียงเรียกร้องจากประชาชนในพื้นที่ กำลังทดสอบความจริงจังของรัฐบาล

ทางด้าน ส.ว.มณีรัฐ เขมะวงค์ เรียกร้องให้ยกระดับปัญหามลพิษข้ามพรมแดนเป็น ‘วาระแห่งชาติ’ โดยเตือนว่าเหมืองแรร์เอิร์ธกว่า 500 แห่งในเมียนมากำลังคุกคามสุขภาพ เศรษฐกิจ และความมั่นคงของประเทศ

ขณะที่ ภัทรพงษ์ ลีลาภัทร์ สส. เชียงใหม่ และรองโฆษกพรรคประชาชน ตั้งคำถามว่าทำไมคำแถลงนโยบายจึงขาดมาตรการรับมือ พร้อมเสนอให้รัฐบาลเร่งจัดทำฐานข้อมูลมลพิษแบบเปิด ตั้งศูนย์ตรวจวัดสารพิษในเชียงราย และใช้กรอบความร่วมมือล้านช้าง–แม่โขงกดดันเมียนมาและจีนเพื่อแก้ปัญหาที่ต้นเหตุ