ภาพชุดกบฎเงี้ยวเมืองแพร่

ความพยายามในการรวมการปกครองเข้าสู่ศูนย์กลางในสมัยรัชกาลที่ 5 ได้สร้างความขัดแย้งขึ้นกับผู้ปกครองท้องถิ่นเดิม และการสร้างรัฐสมัยใหม่ได้กีดกันคนจำนวนหนึ่งออกไปจึงเกิดความขัดแย้งขึ้นทั่วในสยาม ทั้งกรณีเจ้าแขกเจ็ดหัวเมืองปี 2445 กบฎผีบุญในอีสานปี 2444 และกบฎเงี้ยวในภาคเหนือปี 2445

หม่องหลวง นักโทษกบฎเงี้ยว
ภาพจากหนังสือ 100 ปี เหตุการณ์เงี้ยวก่อการจลาจลในมณฑลพายัพ พ.ศ. 2445

ไทใหญ่หรือเงี้ยวคือกลุ่มชาติพันธุ์กลุ่มหนึ่งที่อาศัยอยู่กระจายทั่วไปตามเทือกเขาทางภาคเหนือของไทย ลาว เมียนมา และตอนล่างของจีนในปัจจุบัน พวกเงี้ยวมีความใกล้ชิดกับชาวล้านนามานานหลายร้อยปี เพราะในอดีตไม่มีการแบ่งเขตแดนตามรูปแบบของรัฐสมัยใหม่ ผู้คนจึงสามารถเคลื่อนย้ายถิ่นฐานได้สะดวกโดยไม่สนใจเส้นแบ่งพรมแดน ซึ่งก่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนและผสมผสานทางวัฒนธรรมระหว่างกันมาโดยตลอด ชาวล้านนาจึงมีความใกล้ชิดกับพวกเงี้ยวมากกว่าพวกไทย-สยาม

จากความไม่พอใจเรื่องการเก็บภาษีของสยามของเงี้ยวในบังคับสยาม และการห้ามเงี้ยวในบังคับอังกฤษสร้างวัด สิ่งปลูกสร้างและถือครองที่ทำกินจากการทำสนธิสัญญาเบาว์ริ่ง ทำให้เกิดความไม่พอใจขึ้นในกลุ่มคนเงี้ยว จนปี 2445 มีข่าวลือว่ามีการซ่องสุมกำลังโจร อันธพาลที่แขวงเมืองลอง บ้านบ่อแก้ว (ปัจจุบันอยู่ในเขตอำเภอเด่นชัย จังหวัดแพร่)ซึ่งเป็นแหล่งชุมชนของพวกเงี้ยว จึงเกิดคำสั่งจากพระมนตรีพจนกิจข้าหลวงประจำเมืองลำปางให้กวาดล้างขึ้นแต่ถูกโต้กลับและเข้ายึดเมืองแพร่

กองทหารเมืองพิชัย โดยมี พระยาพิศาลคีรี เจ้าเมืองอุตรดิตถ์เป็นผู้นำทัพ
ภาพจากหนังสือ 100 ปี เหตุการณ์เงี้ยวก่อการจลาจลในมณฑลพายัพ พ.ศ. 2445

กบฎเงี้ยวนำโดยสล่าโปชัยและพกาหม่องเข้าทำลายสถานที่ราชการ มุ่งสังหารชาวสยามและคนล้านนาที่ต่อต้าน แต่เว้นชาวต่างชาติและคนท้องถิ่นที่ไม่ต่อต้าน จากนั้นกบฎเงี้ยวได้แบ่งกำลังพลบางส่วนไปลำปางแต่ไม่สามารถยึดเมืองได้สำเร็จ จนกระทั่งเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสงชูโต)นำกองทัพปราบกบฎเงี้ยวลง ซึ่งกองกำลังเงี้ยวที่แตกพ่ายได้กระจายไปก่อจลาจลตามเมืองต่าง ๆ เช่น เมืองพะเยา เมืองสอง เมืองงาว

ชาวเมืองเชียงใหม่เร่งวางเครื่องกีดขวางไว้ตามถนนบริเวณท่าแพและสถานที่สำคัญเพื่อป้องกันเมืองเพราะวิตกว่าพวกเงี้ยวจะบุกปล้นเมือง
ภาพจากหนังสือ 100 ปี เหตุการณ์เงี้ยวก่อการจลาจลในมณฑลพายัพ พ.ศ. 2445

ภายหลังการปราบกบฎเงี้ยวเกิดการเปลี่ยนแปลงขึ้นในล้านนาหลายประการ เช่น ด้านการปกครองได้มีการแบ่งแยกเขตการปกครองใหม่ โดยแบ่งให้มีเขตและแขวงที่สอดคล้องกับสภาพพื้นที่ นอกจากนั้น ใน พ.ศ. 2458 ก็ได้แยกเมืองลำปาง แพร่ และน่าน รวมจัดตั้งเป็นมณฑลมหาราษฎร์ เพื่อความสะดวกในการปกครองให้ทั่วถึงมากยิ่งขึ้น ด้านภาษีก็พิจารณาลดหย่อนภาษีแทนการเกณฑ์แรงงานเหลือ 2 บาทต่อปีในบางพื้นที่ ด้านทหารได้จัดตั้งกรมบัญชาการทหารมณฑลพายัพ ใน พ.ศ. 2446 ที่เมืองเชียงใหม่ เพื่อดูแลความสงบเรียบร้อย

อ้างอิง