ศิลปะ-ศิลปิน

เรื่อง: สมหมาย ควายธนู ในมุมมองของนักสะสม นักศึกษาค้นคว้าเรื่องของเก่าๆ ทั้งไทยและนานาชาติ ‘เครื่องสังคโลก’ และเครื่องถ้วยในภาคเหนือของประเทศไทย ดูเหมือนจะเป็นที่รู้จักอยู่ถ้วนทั่วทุกหัวระแหง ในฐานะเครื่องปั้นดินเผาที่มีลักษณะอันโดดเด่น ด้วยเหตุผลว่าเป็นของมีค่า สะท้อนฐานะและความเฉพาะตัวของผู้ครอบครอง แถมยังบอกเล่าเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ แผ่ขยายอยู่ตามตู้จัดแสดงไม่ว่าจะเป็นพิพิธภัณฑ์ของทางราชการ ห้างร้านเอกชน ท้องถิ่น วัด ฯลฯ รวมไปถึงมีศิลปิน นักออกแบบนำเอาแรงบันดาลใจไปใช้ดีไซน์สิ่งใหม่ๆ อยู่เหมือนกัน หากลองพลิกมุมดูหน่อย เจ้าเครื่องเคลือบเซลาดอน หรือแม้แต่เศษชิ้นส่วนเล็กๆ ที่เชื่อว่าจะสามารถบอกความเก่าแก่ในสถานที่ใดสถานที่หนึ่งได้นั้น อาจจะเป็นผลผลิตของความคิดทางสังคมของชนชั้นนำในช่วงเวลาหนึ่ง...

เรื่อง: ปวีณา หมู่อุบล ในภาษาพูดของคนล้านนา มีคำศัพท์เฉพาะที่ใช้เรียกบุคคลที่มีความหลากหลายทางเพศ ในแบบที่สมัยปัจจุบันเรียกว่า ‘กะเทย’ หรือ ‘เกย์’ นั่นคือคำว่า ‘ปู๊เมีย’ หรือ ‘ปู๊แม่’ ซึ่ง ปู๊เมีย หรือปู๊แม่ เป็นคำที่มาจากการรวมกันของคำว่า ‘ปู๊’ ซึ่งหมายถึงผู้ชายหรือเพศผู้ และคำว่า เมีย หรือ แม่ ซึ่งหมายถึงผู้หญิงหรือเพศหญิง ทั้งนี้ ไม่มีข้อมูลที่แน่ชัดว่าคนล้านนาเริ่มใช้คำว่าปู๊เมียตั้งแต่เมื่อไหร่...

เรื่อง: ปวีณา หมู่อุบล ในช่วงปลายสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ สยามต้องเผชิญกับแรงกดดันจากจักรวรรดินิยมตะวันตกอย่างหนัก ความจำเป็นในการธำรงเอกราชของชาติท่ามกลางการแข่งขันของชาติมหาอำนาจ ทำให้ชนชั้นนำสยามในขณะนั้นต้องเร่งปรับตัว พวกเขาเลือกแนวทางปฏิรูปการบริหารราชการแผ่นดิน โดยเฉพาะการจัดระเบียบความสัมพันธ์ระหว่างศูนย์กลางกับหัวเมืองประเทศราช เพื่อให้ดินแดนเหล่านั้นรวมศูนย์อยู่ภายใต้ราชอำนาจสยามอย่างแนบแน่นยิ่งขึ้น หนึ่งในดินแดนที่ได้รับผลกระทบโดยตรงจากการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวคือ “ล้านนา” อดีตอาณาจักรอิสระที่มีประวัติศาสตร์อันยาวนานและวัฒนธรรมเฉพาะตน แม้จะยอมรับสถานะเป็นประเทศราชของสยามมาตั้งแต่สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น แต่การปกครองล้านนาในทางปฏิบัติยังคงมีความเป็นอิสระสูง การเข้ามาจัดระเบียบใหม่ของรัฐสยามในสมัยรัชกาลที่ 5 ด้วยระบบเทศาภิบาล และการแต่งตั้งข้าหลวงจากส่วนกลาง ถือเป็นหมุดหมายสำคัญที่เริ่มเปลี่ยนแปลงโครงสร้างอำนาจในล้านนาอย่างเป็นระบบ จากประเทศราชสู่จังหวัด การเปลี่ยนแปลงที่ไม่สมดุล กระบวนการเปลี่ยนผ่านดังกล่าว นำไปสู่ความไม่สมดุลระหว่างสยามและล้านนา กล่าวคือ แม้จะอยู่ภายใต้ร่มธงเดียวกัน แต่ในสายตาของชาวล้านนา สถานะของตนภายใต้สยามยังคงอยู่ในฐานะ...

เรื่อง: ปวีณา หมู่อุบล ยาสูบและสังคมล้านนาสัมพันธ์กันมายาวนาน ทั้งในมิติทางวัฒนธรรม เศรษฐกิจ และการเมือง ด้วยเพราะคนล้านนารู้จักใช้ประโยชน์จากยาสูบมาตั้งแต่ในอดีต   ในทางวัฒนธรรม คนล้านนานิยมนำยาสูบทำเป็น ‘มูลี’ (บุหรี่) คือมวนยาสูบด้วยใบตอง ใบจาก กระดาษ แล้วพกไปสูบขณะทำไร่ทำสวน เพื่อใช้ควันยาสูบขับไล่ยุงและแมลงไม่ให้มารบกวน หรือนำไปใช้ในงานพิธีต่างๆ เช่น การเลี้ยงผี การขึ้นท้าวทั้งสี่ การสืบชะตาสะเดาะเคราะห์ หรือจะเป็นการเกี้ยวพาราสีของหนุ่มสาวที่การขอต่อมูลีกันสามารถสร้างความคุ้นเคย และก่อให้เกิดสัมพันธภาพอันดีในเวลาต่อมาได้ ทางด้านเศรษฐกิจ คนล้านนาจำนวนมากได้รับผลประโยชน์จำนวนมากจากยาสูบ โดยเฉพาะในช่วงหลังทศวรรษ...

เรื่อง: ณัฏฐวรรธน์ คล้ายสมมุติ ภาพจำพื้นที่เมืองอุตรดิตถ์ในความคิดคนนอกอย่างผู้เขียน เมื่อตอนขับผ่านจังหวัดนี้เผื่อไปเชียงใหม่ ก็คล้ายในภาพยนต์ธี่หยด 2 ที่เห็นแต่ทุ่งนาป่าเขา ลำเนา พ่อเลี้ยง คล้ายๆ กัน แต่เมื่อได้อ่านเอกสารเก่าๆ โดยเฉพาะบันทึกของชนชั้นนำสยามสมัยก่อนนั้นมันเป็นคนละเรื่อง ภาพจำเหล่านั้นก็ค่อยๆ หายไป ในอดีตตลาดแถบเมืองอุตรดิตถ์ถือว่าเป็นตลาดที่การค้าขายเฟื่องฟูอย่างมาก เนื่องด้วยที่ตั้งของเมืองนั้นเป็นเมืองที่ติดกับชายแดนอย่างหลวงพระบาง ในลาวซึ่งอยู่ภายใต้อาณานิคมฝรั่งเศส จึงมีการติดต่อการขายกับพื้นที่อื่นๆ อยู่โดยตลอด ความเฟื่องฟูของเมืองอุตรดิตถ์ในสมัยรัชกาลที่ 5 นี้สามารถเห็นได้จากบันทึกของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เสนาบดีกระทรวงมหาดไทยในสมัยรัชกาลที่ 5...