คำสำคัญ: ประวัติศาสตร์

เรื่อง: นวลคำ ขะยอมแดง สุภาพชนคนเมือง “….ปวงดอกไม้เบ่งบานสลอน ฝูงภมรภู่ผึ้งสอดไซ้ ดอกพิกุลของปี้ต้นใต้ ลมปั๊ดไม้ มาสู่บ้านตู๋  ฮู้แน่ซัด เข้าสอดสองหู ว่าสีจมปูถูกป้ำเก๊าเนิ้ง    เก๊ามันต๋าย  ป๋ายมันเสิ้ง  ลำกิ่งเนิ้ง ป๋ายโก้นโตยแนว    ดอกพิกุล ก่อคือดอกแก้ว  ไปเป๋นของเปิ้น  แล้วเนอ…..” หมายเหตุ: ผู้เขียนถอดความบทร้องนี้จากเสียงร้องของ ‘จรัล...

เรื่อง: สมหมาย ควายธนู กลางป่าห้วยขาแข้งเคยมีการค้นพบเนินหินรูปวงกลมใหญ่เล็กหลายขนาด ทั้งเรียกว่า ‘สังเวียนไก่’ หรือ ‘วงตีไก่’ เพราะเชื่อว่าในคราวที่มีศึกสงครามระหว่างอยุธยากับพม่า ทหารพม่าได้แวะพักเอาไก่มาชนกันในวงหินเรียกเสียงเชียร์เป็นที่สนุกสนานก่อนเดินทางกลับ อีกเรื่องเล่าก็ว่าเนินหินรูปวงกลมนั้นเป็นหลุมฝังศพของคนโบราณ ซึ่งเพียบพร้อมด้วยสมบัติติดตัวทั้งใบหอก ใบดาบ ข้าวของทำจากสำริด เครื่องถ้วย ไหชาม กระปุก ที่มีอายุร่วมสมัยจากแหล่งเตาในอยุธยา...

เราดำรงอยู่แบบไหน และนิยามตนเองอย่างไรในแต่ละห้วงเวลา? ประวัติศาสตร์สังคมหัวเมืองฝ่ายเหนือ (ล่าง) หนังสือชุดนี้ชวนสำรวจคำถามดังกล่าว ผ่านสิ่งที่เรียกว่า ‘ชีวิตทางสังคมของหัวเมืองเหนือ’ โดยมุ่งเล่าเรื่องประวัติศาสตร์ ผู้คน วัฒนธรรม และการเมือง ของ ภาคเหนือตอนล่าง ซึ่งเป็นรอยต่อสำคัญของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หนังสือชุดนี้เป็นผลจาก โครงการศึกษาวิจัยขั้นแนวหน้า ภายใต้การสนับสนุนของ หน่วยบริหารและจัดการทุนด้านการพัฒนากำลังคน และทุนด้านการพัฒนาสถาบันอุดมศึกษา...

เรื่อง: ปวีณา หมู่อุบล ท่ามกลางกระแสความนิยมต่อซีรีส์วาย (Boy Love หรือ BL) ที่เฟื่องฟูและขยายตัวอย่างก้าวกระโดด มีฐานแฟนคลับทั้งในประเทศและต่างประเทศ ซีรีส์ Girl’s Love (GL) เองก็กำลังเจริญเติบโตและขยายตัวออกเช่นกัน  และท่ามกลางการขยายตัวของวงการซีรีส์ BL และ...

เรื่อง : ปวีณา หมู่อุบล ‘ยวนพ่าย’ เป็นชื่อของวรรณกรรมสมัยอยุธยาตอนต้นเรื่องหนึ่ง ที่หลายๆ คนอาจรู้จักกันในนาม ‘ลิลิตยวนพ่าย’ โดยที่อาจจะรู้จักไปพร้อมๆ กับวรรณกรรมอีกเรื่องคือ ‘ลิลิตตะเลง (มอญ) พ่าย’ นั่นเพราะครั้งหนึ่งยวนพ่ายเคยถูกเรียกว่าลิลิต กระทั่งในปี พ.ศ. 2544 คณะกรรมการจัดทำพจนานุกรมศัพท์วรรณคดีไทย...

เรื่อง: ณัฏฐวรรธน์ คล้ายสมมุติ ช่วงสายของวันที่ 8 มิถุนายน ค.ศ. 2025 ในเมืองไทยได้รับข่าวการจากไปของยักษ์ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แอนโทนี รีด (Anthony Reid 1939-2025) นักวิชาการผู้บุกเบิกความรู้ด้านเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา นิธิ เอียวศรีวงศ์ นักประวัติศาสตร์และปัญญาชนผู้ล่วงลับ เคยกล่าวถึงยักษ์ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ว่ามีทั้งหมด...

เรื่อง: ปวีณา หมู่อุบล ยาสูบและสังคมล้านนาสัมพันธ์กันมายาวนาน ทั้งในมิติทางวัฒนธรรม เศรษฐกิจ และการเมือง ด้วยเพราะคนล้านนารู้จักใช้ประโยชน์จากยาสูบมาตั้งแต่ในอดีต   ในทางวัฒนธรรม คนล้านนานิยมนำยาสูบทำเป็น ‘มูลี’ (บุหรี่) คือมวนยาสูบด้วยใบตอง ใบจาก กระดาษ แล้วพกไปสูบขณะทำไร่ทำสวน เพื่อใช้ควันยาสูบขับไล่ยุงและแมลงไม่ให้มารบกวน หรือนำไปใช้ในงานพิธีต่างๆ เช่น...

เรื่อง: ณัฏฐวรรธน์ คล้ายสมมุติ ภาพจำพื้นที่เมืองอุตรดิตถ์ในความคิดคนนอกอย่างผู้เขียน เมื่อตอนขับผ่านจังหวัดนี้เผื่อไปเชียงใหม่ ก็คล้ายในภาพยนต์ธี่หยด 2 ที่เห็นแต่ทุ่งนาป่าเขา ลำเนา พ่อเลี้ยง คล้ายๆ กัน แต่เมื่อได้อ่านเอกสารเก่าๆ โดยเฉพาะบันทึกของชนชั้นนำสยามสมัยก่อนนั้นมันเป็นคนละเรื่อง ภาพจำเหล่านั้นก็ค่อยๆ หายไป ในอดีตตลาดแถบเมืองอุตรดิตถ์ถือว่าเป็นตลาดที่การค้าขายเฟื่องฟูอย่างมาก เนื่องด้วยที่ตั้งของเมืองนั้นเป็นเมืองที่ติดกับชายแดนอย่างหลวงพระบาง ในลาวซึ่งอยู่ภายใต้อาณานิคมฝรั่งเศส...

เรื่อง: ญาณี กลิ่นเมือง เนื่องในวันที่ 8 มีนาคม ของทุกปี เป็นวันสำคัญสำหรับผู้หญิงวันหนึ่งอย่างวันสตรีสากล เราพามาทำความรู้จักความงามผู้หญิงแบบไทยๆ ผ่านเครื่องแต่งกายที่ผู้หญิง “ต้องมี” คือยกทรงหรือที่เรียกว่าชุดชั้นในในปัจจุบันว่าเริ่มเข้ามาในไทยเมื่อใหร่ และจากอดีตถึงปัจจุบันความงามเกี่ยวกับหน้าอกของผู้หญิงนั้นแปรเปลี่ยนไปยังไงบ้าง ยกทรงชิ้นแรกที่ผลิตในประเทศไทยและผู้หญิงไทยเริ่มรู้จักการใช้ยกทรงเกิดขึ้นมาช่วงปี 2483 โดย ‘วีรี ภัทรนาวิก’ เป็นผู้ผลิตยกทรงคนแรกของไทยและแนะนำให้สตรีไทยรู้จักใช้ยกทรงจนแพร่หลาย...

ภาพปกจากหนังสือ A Pictorial Journey on the old Mekong, Cambodia, laos and Yunnan by Louis Delaporte and Francis...

เรื่อง: กำพล จำปาพันธ์ หลายปีมาแล้ว เมื่อจารุวรรณ ธรรมวัตร ได้ปริวรรตและสรุปเนื้อความเอกสารโบราณของลาวจำนวนหนึ่ง  แล้วได้ระบุในคำนำว่า “เป็นไม่ได้ที่จะศึกษาอีสาน โดยไม่ใส่ใจศึกษาลาว เวียดนาม ล้านนา พม่า”  ในแง่เดียวกัน การศึกษาประวัติศาสตร์ลาว ก็ย่อมเป็นไปไม่ได้เช่นกันที่จะไม่ใส่ใจประวัติศาสตร์ล้านนา พม่า และเวียดนาม...

เรื่อง : ป.ละม้ายสัน สนามอยู่ที่ไหน? เป็นคำถามที่สำคัญข้อหนึ่งของนักมานุษยวิทยาในการศึกษาคนอื่นหรือแม้กระทั่งศึกษาตนเอง จนมีหนังสือในประเด็นเกี่ยวกับการสะท้อนย้อนคิดในสนามของนักมานุษยวิทยาเป็นจำนวนมากทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ การเขียนถึงสนามในโลกภาษาไทยก็มีอยู่จำนวนหนึ่งอาทิเช่น คนใน : ประสบการณ์ภาคสนามของนักมานุษยวิทยาไทย อีกเล่มที่น่าสนใจไม่แพ้กันก็คือหนังสือรวมบทความการประชุมวิชาการทางมานุษยวิทยาในปี 2566 ที่สะท้อนย้อนคิดเกี่ยวกับตนเองในการเข้าไปทำวิจัยภาคสนามเรื่อง ชีวิตภาคสนาม : Life Ethnographically! หนังสือสองเล่มนี้มีจุดร่วมกันอย่างหนึ่งคือ นักมานุษยวิทยาที่เข้าไปในภาคสนามเพื่อทำการวิจัยนั้นไม่สามารถแยกขาดกับตัวตนของเราได้...

“ยืนยันว่าการบูรณะเป็นไปตามหลักวิชาการ” คำตอบเช่นนี้ได้ยินเสมอจากหน่วยงานราชการที่มีหน้าที่ดูแลแหล่งมรดกวัฒนธรรม ปรากฏการณ์สำคัญในวงการศิลปวัฒนธรรมเกิดขึ้นอีกครั้งหนึ่งในดินแดนเชียงใหม่ เมื่อเกิดกรณีการบูรณะประติมากรรมยักษ์จำนวน 2 ตนภายในวัดอุโมงค์ ตำบลสุเทพ อำเภอเมืองเชียงใหม่ ซึ่งเป็นแหล่งมรดกทางวัฒนธรรมและสถานที่ท่องเที่ยวที่ทุกคนต่างรู้จักกันอย่างดี เหตุการณ์ดังกล่าวมีจุดเริ่มต้นจากเมื่อวันที่ 8 มิถุนายน 2567 ผศ.ดร. สุรชัย จงจิตงาม อาจารย์คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ได้ออกมาร้องเรียนถึงประเด็นที่เกิดขึ้น เมื่อพบว่าประติมากรรมยักษ์ภายในวัดอุโมงค์ ซึ่งเป็นศิลปกรรมที่อายุเก่าแก่และมีคุณค่าทางวัฒนธรรม ...

จากกรณีที่มีการค้นพบพระพุทธรูปขนาดใหญ่และวัตถุโบราณหลายชิ้น บริเวณเกาะกลางดอนผึ้งคำ เมืองต้นผึ้ง แขวงบ่อแก้ว ฝั่งสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ตรงข้าม อำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย เมื่อวันที่ 16 พฤษภาคมที่ผ่านมา ล่าสุดวันที่ 20 พฤษภาคม 2567 ดร.เพ็ญสุภา สุขคตะ...

ปลายเดือนเมษายนที่ผ่านมาบริเวณหมู่ที่ 3 ตำบลทุ่งกวาว อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ ขณะที่คนงานกำลังขับรถแทรกเตอร์ไถปรับผืนดิน ก่อนลงเสาตอม่อขนาดใหญ่เพื่อรองรับเส้นทางรถไฟรางคู่จากสถานีเด่นชัย จังหวัดแพร่ไปยังจังหวัดเชียงราย พบอิฐจำนวนมากที่เคยอยู่ใต้ดิน ชิ้นส่วนโบราณวัตถุทั้งอิฐมีจารึกตัวอักษรโบราณ พระพิมพ์ เศษภาชนะดินเผา เศษเครื่องเคลือบเซรามิก และฆ้องสำริด คาดเคยเป็นวัดโบราณที่มีชื่ออยู่ในบัญชีของสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ ชื่อว่า ‘วัดป่าสูง’ ในหน้าเพจ...

ภูมิภาคเหนือตอนล่างคือพื้นที่ระหว่างภาคกลาง (กล่าวโดยนัยคือกรุงเทพฯ) กับภาคเหนือ ภายใต้ประพัฒนาการของรัฐไทยที่เริ่มต้นในช่วงรัชการที่ 5 มาจนถึงตอนนี้ ภูมิภาคเหนือตอนล่างถูกละเลยไปจากการศึกษาทางประวัติศาสตร์ไปจนหาความต่อเนื่องได้ยาก เหตุจากภูมิภาคนี้มีลักษณะความเป็นกึ่งกลางระหว่างความไทยกับความเป็นอื่น หากพิจารณาความเป็นกึ่งกลางของภูมิภาคเหนือล่างเราอาจเห็นร่องรอยของประวัติศาสตร์ รวมถึงร่องรอยความเป็นไปของชีวิตผู้คนบนพื้นที่นี้ ผมจึงอยากพาทุกคนไปสำรวจความน่าสนใจนี้อย่างคร่าวผ่านงานเขียนชิ้นนี้ โดยหวังให้เกิดข้อถกเถียงที่กว้างไกลกว่าบทความที่ผู้เขียนจะเขียนต่อไปนี้ จังหวัดตาก พิษณุโลก สุโขทัย เพชรบูรณ์ อุตรดิตถ์ กำแพงเพชร...

บริเวณภาคเหนือตอนล่างหรือกลางตอนบนในปัจจุบันมีแหล่งโบราณคดีที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกถึง 4) แห่ง ได้แก่ 1) อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย 2) อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย 3) อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชรและที่ล่าสุด 4) อุทยานประวัติศาสตร์เมืองศรีเทพ นอกเหนือไปกว่านั้นยังมีเมืองโบราณคดีในพื้นที่นี้อีกหลายแห่งที่ไม่ค่อยได้รับการพูดถึงอย่างกว้างขวางนัก อาทิเช่น อุทยานเมืองเก่าพิจิตร เมืองโบราณเวสาลี ที่ตั้งอยู่ที่ตำบลสำโรงชัย อำเภอไพศาลี...

บทนำ มรดกทางการเมืองหลังสงครามเย็น นอกจากแม่แจ่มจะเป็นพื้นที่สีชมพูในการจัดการของรัฐไทยต่อขบวนการพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยแล้ว ยังเป็นพื้นที่ที่รัฐไทยเข้ามามีอำนาจในการจัดการทรัพยากรในแม่แจ่มด้วย ไม่ว่าจะเป็นโครงการพัฒนาลุ่มน้ำแม่แจ่ม การส่งเสริมการปลูกพืชเศรษฐกิจโดยโครงการของรัฐ การขยายระบบสาธารณูปโภคและเปิดโอกาสให้ระบอบทุนเข้ามามีบทบาทในการจัดการทรัพยากรด้วย ในห้วงเวลาใกล้เคียงกันคือราวปลายทศวรรษ 2530 ภายใต้บริบทวาระครบรอบเชียงใหม่ 700 ปี ภาคประชาสังคมในเชียงใหม่จึงหยิบยืมชุดความคิดเรื่องภูมิปัญญาท้องถิ่นมาผสานกับกระแสโลกาภิวัตน์หลังวิกฤตเศรษฐกิจ 2540 หรือเป็นที่รู้จักกันในเครือข่ายสืบสานล้านนา จนกระทั่งก่อตั้งโฮงเฮียนสืบสานภูมิปัญญาล้านนาขึ้น ภายใต้กิจกรรมภูมิปัญญาล้านนาของเครือข่ายโฮงเฮียนสืบสานภูมิปัญญาล้านนา กลุ่มนักพัฒนาเอกชนที่สนใจด้านภูมิปัญญาจัดกิจกรรม...

ความสวยงามของพระพุทธรูปที่ขึ้นชื่อว่างดงามที่สุดในประเทศไทยคือพระพุทธชินราช ตั้งอยู่ ณ วัดพระศรีมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัด พิษณุโลก การนำเสนอภาพของพระพุทธชินราชในช่วงเวลาต่างๆ มิได้นำเสนอภาพของความงดงามเพียงอย่างเดียวเท่านั้น แต่ภาพการอธิบายเกี่ยวกับพระพุทธรูปองค์นี้มีความหมายที่เปลี่ยนแปลงไปอยู่ตลอดเวลา ความหมายของพระพุทธชินราชช่วงแรกปรากฏในพงศาวดารเหนือ สันนิษฐานว่าเขียนในรัชกาลที่ 1 ซึ่งเป็นการเขียนในแบบจารีต กล่าวคือเล่าเรื่องภายใต้พระบารมีของกษัตริย์คือพระยาจักรพรรดิราชเป็นผู้สร้างพระองค์นี้ ความเปลี่ยนแปลงในช่วงเวลาต่อมาคือคำอธิบายพระพุทธชินราชภายใต้รัฐแบบใหม่ กล่าวคือการอธิบายภายใต้แนวคิดจักรวาลวิทยาแบบไตรภูมิใช้ไม่ได้อีกแล้ว แต่ต้องอธิบายภายใต้ขอบเขตอำนาจรัฐของสยามที่มีพรมแดนแผนที่ชัดเจน ฉะนั้น การอธิบายทำนองนี้ต้องมีความรู้ทางประวัติศาสตร์ที่เป็นจริง...

Lanner เปิดพื้นที่ให้ทุกคนที่อยากสื่อสาร โดยความคิดเห็นไม่จำเป็นต้องเหมือนกองบรรณาธิการ สามารถส่งมาได้ที่ lanner.editor@gmail.com เรื่อง: แก้วกัลยา ชมพระแก้ว ,ปวีณา บุหร่า บทนำ บทความชิ้นนี้มุ่งศึกษาน้ำมนต์ และความศรัทธาต่อน้ำมนต์ของวัดศรีมฤคทายวัน ต.ธรรมเสน อ.โพธาราม จ.ราชบุรี ของพระครูสังฆรักษ์ อุทัย ปภงฺกโร จนนำไปสู่การพัฒนาวัดหรือท้องถิ่น เพื่อเป็นการทำความเข้าใจถึงคนที่มีความศรัทธาต่อน้ำมนต์...

Lanner เปิดพื้นที่ให้ทุกคนที่อยากสื่อสาร โดยความคิดเห็นไม่จำเป็นต้องเหมือนกองบรรณาธิการ สามารถส่งมาได้ที่ lanner.editor@gmail.com เรื่อง: ทวิตรา เพ็งวัน,ปวีณา  บุหร่า บทนำ บทความชิ้นนี้มุ่งศึกษาภาพจิตรกรรมฝาผนังศาลาการเปรียญวัดบ้านฆ้อง ตำบลบ้านฆ้อง              อำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี...

19 มกราคม 2566 เมื่อวันที่ 11 มกราคม 2566 ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ได้จัดเสวนาในหัวข้อ "ประวัติศาสตร์ - สามัญชน - พิพิธภัณฑ์" ณ ห้อง HB7801...