เยาวชนบ้านท่าตาฝั่งสะท้อนเสียงหลังพบสารหนูเกินมาตรฐานในแม่น้ำสาละวิน “เจ็บปวดและตกใจที่ปกป้องไม่ทัน”

จากกรณีผลตรวจคุณภาพน้ำในแม่น้ำสาละวินบริเวณอำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน พบสารหนูเกินค่ามาตรฐาน 4–5 เท่า ล่าสุด จากการพูดคุยกับ ลาหมึทอ ดั่งแดนวิมาน เยาวชนบ้านท่าตาฝั่งบริเวณริมแม่น้ำสาละวิน แสดงความรู้สึกเจ็บปวดและไม่คาดคิดว่าจะเกิดเหตุการณ์เช่นนี้ขึ้นกับแม่น้ำที่ชุมชนอยู่ร่วมและปกป้องมาตลอด เธอกล่าวว่า หลังจากได้ยินข่าวเป็นช่วงที่คนในหมู่บ้านกำลังพูดคุยกันเรื่องเหมืองแร่ต้นน้ำสาละวิน และรู้สึก “แปลกใจและตกใจ” ที่มีรายงานยืนยันว่าพบน้ำปนเปื้อนสารพิษจริง

ลาหมึทอ ดั่งแดนวิมาน เยาวชนบ้านท่าตาฝั่งบริเวณริมแม่น้ำสาละวิน

“พอรู้ข่าว มันทั้งเจ็บปวด โกรธ แล้วก็เสียใจ เหมือนที่ผ่านมาเราปกป้องไม่ทัน หรือเราทำหน้าที่ไม่ดีพอ ทั้งที่ลุกขึ้นสู้กันมาทุกปี ตั้งแต่รุ่นพ่อแม่จนถึงรุ่นเรา” เธอ กล่าว

เธอเล่าอีกว่าที่ผ่านมาเคยมีโครงการตรวจสุขภาพนักเรียนโดยหน่วยงานด้านสาธารณสุข ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของโปรแกรมประจำปีของโรงเรียน ผลการตรวจในบางปีพบว่ามีเด็กบางคนมีสารพิษในร่างกายเกินค่ามาตรฐาน รวมไปถึงที่ผ่านมาชาวบ้านส่วนใหญ่ไม่ได้สงสัยถึงสาเหตุอาการเจ็บป่วยหรือความอ่อนเพลียของตนเอง คิดว่าเป็นเรื่องของสภาพอากาศหรืออาหาร แต่เมื่อมีการเปิดเผยข่าวสารหนูในแม่น้ำสาละวิน จึงเริ่มตั้งคำถามว่าอาการเหล่านั้นอาจเกี่ยวข้องกับสารพิษที่สะสมจากน้ำและอาหารที่ใช้ในชีวิตประจำวัน

เธอมองว่าเหตุการณ์นี้สะท้อน “ภัยเงียบ” ที่เกิดขึ้นโดยที่ผู้คนไม่รู้ตัว และไม่มีข้อมูลเพียงพอในการป้องกันตนเองหรือหาสาเหตุที่แท้จริงของปัญหา

ละหมึทอเสริมว่า จนถึงขณะนี้ ชาวบ้านส่วนใหญ่ในพื้นที่บ้านท่าตาฝั่งยังไม่ทราบข่าวการปนเปื้อนสารหนูในแม่น้ำสาละวิน เพราะสัญญาณอินเทอร์เน็ตและโทรศัพท์ในหมู่บ้านไม่เสถียร ทำให้การรับรู้ข่าวสารจากภายนอกเข้าถึงได้ยากมากและยังไม่มีหน่วยงานใดเข้ามาชี้แจงหรือให้ข้อมูลกับชุมชนโดยตรง

“เอาจริงๆ ตอนนี้คนในหมู่บ้านยังไม่รู้เลย เพราะสัญญาณไม่ดี ข่าวออกเมื่อวาน เราเองยังเพิ่งเห็น” ละหมึทอ กล่าว

สถานการณ์นี้สะท้อนถึงช่องว่างของข้อมูลข่าวสารในพื้นที่ชายแดน ซึ่งชาวบ้านยังคงต้องพึ่งพาการบอกต่อและการสื่อสารแบบปากต่อปาก ขณะที่ข่าวสารที่เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดล้อมและสุขภาพซึ่งส่งผลต่อชีวิตโดยตรงกลับยังเข้าไม่ถึงผู้ได้รับผลกระทบมากที่สุด

ละหมึทอเล่าว่า หลายคนเริ่มพูดคุยกันถึงผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นต่อสุขภาพ เพราะแม่น้ำสายนี้เป็นแหล่งน้ำหลักที่ใช้ทั้งดื่มกิน ทำการเกษตร และประกอบอาชีพ เธอย้ำว่า สิ่งที่ชาวบ้านต้องการในตอนนี้ไม่ใช่เพียงคำชี้แจงจากภาครัฐ แต่คือการเข้ามาตรวจสอบอย่างจริงจังและโปร่งใส รวมถึงการให้ข้อมูลกับชุมชนอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้ประชาชนสามารถป้องกันและเฝ้าระวังสุขภาพของตนเองได้

“สิ่งที่เราต้องการคือให้รัฐมาดูแลและตรวจสอบอย่างจริงใจ ไม่ใช่รอให้ชาวบ้านป่วยก่อนแล้วค่อยทำอะไร” เธอ กล่าว

สำหรับชุมชนหมู่บ้านท่าตาฝั่ง แม่น้ำสาละวินไม่ใช่แค่เส้นน้ำทางภูมิศาสตร์ แต่คือหัวใจของชุมชน เป็นแหล่งอาหาร แหล่งน้ำ และรากวัฒนธรรมที่หล่อเลี้ยงผู้คนมานับศตวรรษ การปนเปื้อนสารพิษจึงไม่เพียงกระทบต่อสิ่งแวดล้อม หากแต่สั่นสะเทือนต่อ ชีวิตและศรัทธาของผู้คนที่เติบโตมากับสายน้ำสายนี้

“แม่สาละวินคือชีวิตของเรา ถ้าแม่ป่วย คนก็ไม่รอด ถ้าแม่แห้ง เราก็ตายไปพร้อมกัน เพราะเรามีชีวิตอยู่ได้ก็เพราะแม่น้ำสายนี้” ละหมึทอ ย้ำ

เยาวชนบ้านท่าตาฝั่งชี้ว่าผลกระทบจากการปนเปื้อนที่เห็นได้ชัดคือ “ภัยเงียบ” ต่อสุขภาพของชุมชน มีอาการปวดเมื่อย เหนื่อยง่าย และความอ่อนแอเรื้อรังในคนบางกลุ่ม แต่ชาวบ้านไม่แน่ใจว่ามาจากสารพิษหรือสาเหตุอื่น เพราะไม่มีการตรวจร่างกายเชิงสาธารณสุขที่เข้าถึงได้และไม่มีการแจ้งผลอย่างเป็นทางการให้ชุมชนรับทราบอย่างทั่วถึง

ทั้งนี้ ละหมึทอได้เรียกร้องให้แก่หน่วยงานที่เกี่ยวข้องใน 3 เรื่องเร่งด่วนคือ ลงพื้นที่ตรวจสุขภาพเชิงรุกและเผยผลการตรวจอย่างโปร่งใสแก่ชุมชน ให้ข้อมูลความเสี่ยงและแนวทางป้องกันเป็นภาษาที่เข้าใจง่ายและเป็นภาษาท้องถิ่น เพื่อให้พี่น้องสองฝั่งน้ำที่เข้าถึงข่าวยากสามารถเฝ้าระวังตัวได้ และมีประกาศมาตรการคุ้มครองชุมชน เช่น จุดเตือน การงดใช้แหล่งน้ำที่เสี่ยงชั่วคราว และการสอบสวนต้นตอการปนเปื้อนอย่างเร่งด่วน

เธอย้ำว่าพวกเขาไม่ได้คัดค้านการพัฒนาทุกรูปแบบ แต่ต้องการ การพัฒนาอย่างยั่งยืนและไม่ทำลายวิถีชีวิต หากแม่น้ำป่วย ชีวิตของทั้งชุมชนก็จะยากลำบากตามไปด้วย ดังนั้นการตอบสนองที่เร่งด่วนจากหน่วยงานรัฐและองค์กรที่เกี่ยวข้องจึงเป็นสิ่งที่ชุมชนต้องการมากที่สุดในเวลานี้

ล่าสุด 29 ตุลาคม 2568 นายอาวีระ ภัคมาตร์ ผู้อำนวยการสำนักสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 (สคพ.1) เชียงใหม่ เปิดเผยว่า จากผลตรวจของศูนย์วิจัยวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ พบสารหนูในแม่น้ำสาละวินบริเวณ อ.แม่สะเรียง จ.แม่ฮ่องสอน สูงกว่ามาตรฐานถึง 5 เท่า โดย สคพ.1 เตรียมลงพื้นที่ตรวจสอบเพิ่มเติมช่วงต้นเดือนพฤศจิกายนนี้