นวลคำ ขะยอมแดง สุภาพชนคนเมือง

ความนำ “เชียงใหม่” ดินแดนที่ใครๆ ต่างก็มีความฝันใฝ่อยากใคร่มาอยู่เหย้า เมืองที่มีรากเหง้าและภูมิหลังทางประวัติศาสตร์ที่สืบต่อเนื่องมาอย่างยาวนาน ในอดีตเชียงใหม่เคยมีฐานะเป็นเมืองศูนย์กลางความเจริญรุ่งเรืองทางด้านวัฒนธรรม การค้าในภาคพื้นทวีป ทั้งยังมีความมั่นคงทางการเมืองซึ่งมีฐานะเป็นรัฐอิสระที่สร้างและแผ่ขยายชุมชนทางการเมืองในราวต้นคริสต์ศตวรรษที่ 14 เป็นต้นมาอย่างแข็งขัน (โดยเฉพาะช่วงรัฐจารีตยุคราชวงศ์มังราย) พญามังรายปฐมกษัตริย์ของเมืองแห่งนี้ได้เลือกชัยภูมิที่มีความเหมาะสมอันเป็นอาณาบริเวณใกล้เคียงอยู่ในพื้นที่ราบลุ่มระหว่างเทือกเขาผีปันน้ำอยู่ด้านทิศตะวันออกและเทือกเขาถนนธงชัยอยู่ด้านทิศตะวันตกโดยมีแม่น้ำแม่ปิง (รวมทั้งแม่น้ำสาขา ได้แก่ น้ำแม่แตงและน้ำแม่กวง) เงื่อนไขและปัจจัยทางภูมิศาสตร์ดังกล่าวจึงมีความสำคัญต่อการสร้างระบบชลประทานแบบเหมืองฝายที่หล่อเลี้ยงสังคมเกษตรกรรมเพื่อการยังชีพในพื้นที่ที่เรียกว่าแอ่งเชียงใหม่-ลำพูน และพื้นที่ใกล้เคียงอาณาบริเวณแถบนี้มาอย่างยาวนาน (รัตนาพร เศรษฐกุล, 2549 : 3-5)   ผู้เขียนขอนำเสนอข้อเขียนที่สะท้อนประเด็นประวัติศาสตร์สังคมพหุวัฒนธรรมในพื้นที่เมืองเชียงใหม่และส่วนขยายจากพื้นที่ของเมืองออกสู่พื้นที่ชานเมืองภายใต้ความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจในแต่ละช่วงยุคสมัยได้สร้างผลกระทบต่อผู้คนที่อยู่เหย้าเฝ้าอาศัยเป็นในพื้นที่ทางสังคมดังกล่าวซึ่งความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นนี้มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรม ตลอดจนเป็นสร้างหม้อหลอมรวมทางสังคมวัฒนธรรมที่มีพลวัตซี่งสามารถพัดพาเอาผู้คนหลากหลายชาติพันธ์ให้เข้ามาสู่พื้นที่แห่งนั้นอีกด้วย เมืองเชียงใหม่ได้ให้ภาพสะท้อนของความเปลี่ยนแปลงที่ว่ามานี้ได้ดีที่สุดจากจุดเริ่มต้นที่ว่า ……เราต้องเข้าใจว่า...

เรื่อง: นวลคำ ขะยอมแดง สุภาพชนคนเมือง แม่น้ำคือชีวิตและมิใช่เป็นเพียงรางน้ำหรือท่อส่งน้ำแต่อย่างใด ทว่าความเห็นแก่ตัวของมนุษย์ส่วนหนึ่งได้มีการตักตวงใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติอย่างแม่น้ำเกิดมีขึ้นผ่านรูปแบบของเขื่อนผลิตกระแสไฟฟ้า การระเบิดแก่งหินอันเป็นถิ่นพำนักอาศัย การวางไข่หรืออนุบาลของสัตว์น้ำเพื่อการเดินเรือคมนาคมขนส่งสินค้า สิ่งที่กล่าวมานี้ เกิดขึ้นและมีการดำเนินไปอย่างไม่ใยดีธรรมชาติและผู้คนซึ่งการตระหนักรู้ต่อความสำคัญที่มีต่อปัญหาความเสื่อมโทรมของ ทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อมและวิถีวัฒนธรรมของผู้คนที่สัมพันธ์อยู่กับลุ่มน้ำของนั้น คือที่มาของขบวนเรือคายัก เรือหางยาวและเรือโดยสารที่ค่อยๆลอยไหลล่องตามลำน้ำของจากบริเวณบ้านห้วยเม็งมาจนถึงบริเวณโฮงเฮียนแม่น้ำของในช่วงโมงยามเช้าราวช่วงสายๆ ของวันหยุดรัฐธรรมนูญเมื่อวันที่ 10 ธันวาคม 2566 ที่ผ่านมา ผู้คนและเครือข่ายภาคประชาชนทั้งที่อยู่ในขบวนเรือและเป็นผู้ร่วมสังเกตการณ์อยู่ริมฝั่งตลิ่ง ต่างก็ล้วนมีพันธกิจทางใจในการร่วมรณรงค์เพื่อปกป้องแม่น้ำของในฐานะสายธารและน่านน้ำขนาดใหญ่ ที่เลาะริน หลั่งไหลและหล่อเลี้ยงชีวิตของผู้คน ตลอดจนสิ่งมีชีวิตนานาสายพันธุ์ที่มีอยู่ทั่วทั้งลำน้ำ ผู้คนเหล่านี้ มีการรวมตัวขึ้นมาเป็นเครือข่ายอันมีที่มาจากหลากหลายอาชีพที่เป็นทั้งหมอ...

เรื่อง: นวลคำ ขะยอมแดง สุภาพชนคนเมือง “ประเพณีลอยกระทง” ของคนไทยในภาคกลาง และ “ประเพณียี่เป็ง” ของคนล้านนาในภาคเหนือนั้น หากนับตามวันและเวลาของปฏิทินจันทรคติแล้วพบว่า น่าจะเป็น “คนละประเพณีที่บังเอิญมาตรงอยู่กับวันเดียวกัน” สิ่งที่กล่าวมานี้ อาจคงเป็นที่ฉงนสนเท่ห์ใจสำหรับใครอยู่ไม่มากก็น้อยและความต่างที่ว่านี้ก็คงไม่ได้วางอยู่บนนัยยะทางภาษาที่มีความแตกต่างกันแต่อย่างใด ข้อเขียนต่อไปในเดือนแห่งเทศกาลทั้งสองที่ว่านี้ จึงมุ่งชี้ให้เห็นถึงความแตกต่างในเรื่องหัวใจสำคัญ ตลอดจนรายละเอียดของประเพณีหรือพิธีกรรมเพื่อเป็นบททดลองนำเสนอเล่นๆ ให้เห็นว่าความรู้ว่าด้วยเทศกาลงานประเพณียี่เป็งของคนล้านนาที่มีมาแต่เดิมนั้น ได้ผ่านกระบวนการเปลี่ยนแปลงตำแหน่งแห่งที่ของความหมาย (Relocate of meaning) ให้เกิดการพร่าเลือนลงของทั้งความรับรู้และความรู้ที่มีต่อ “ยี่เป็ง” ดังกล่าวผ่านอำนาจนำของระบบการสื่อสารมวลชน...

เรื่อง: นวลคำ ขะยอมแดง สุภาพชนคนเมือง “แม่สาย” เมืองชายแดนที่ตั้งอยู่ทางด้านเหนือสุดของประเทศไทย เป็นจุดหมายในการเดินทางมาท่องเที่ยวของใครหลายคน เพื่อเก็บเกี่ยวประสบการณ์เดินทางข้ามแดน มาเลือกซื้อสินค้าราคาถูก ทั้งในพื้นที่ตลาดการค้าชายแดนดอยเวลาและสายลมจอย ที่ตั้งอยู่ในฝั่งประเทศไทย ในทางเดียวกัน เมื่อผ่านพ้นพิธีการศุลกากร เดินเท้าก้าวข้ามลำน้ำแม่สายไปไม่ถึงสองร้อยเมตร เราก็สามารถเข้าสู่พื้นที่ตลาดการค้าท่าล้อ ที่ตั้งอยู่ในฝั่งท่าขี้เหล็ก ประเทศเมียนมาได้ โดยอนาคตมีทีท่าจะขยายอาณาเขตปริมณฑลทางการค้า ไปสู่พื้นที่ล้อมรอบได้อย่างมากมาย มากกว่าร้อยละ 80 ผู้คนที่เคยมีประสบการณ์เดินทางไปเที่ยวจุดข้ามแดนไทย-เมียนมา ราว 2-3 ทศวรรษที่ผ่านมา คงจะเคยได้ถ่ายภาพเป็นที่ระลึก...

เรื่อง: นวลคำ ขะยอมแดง สุภาพชนคนเมือง ศิลปินพื้นบ้านเป็นทรัพยากรบุคคลผู้สั่งสมทุนทางวัฒนธรรมประจำถิ่นให้แฝงฝังไว้ในตนเอง ทุนวัฒนธรรมดังกล่าวนี้มีส่วนเกี่ยวข้องกับความสามารถทางด้านสติปัญญาและความชำนิชำนาญที่ผ่านการฝึกฝนมาเป็นอย่างดีแล้วในระดับหนึ่ง ขณะเดียวกันศิลปินพื้นบ้านด้านการขับร้องท่องลำนำเพลงปฏิพาทย์ ที่มีลักษณะคล้ายหมอลำในภาคอีสานเพลงอีแซวในภาคกลางหรือเพลงบอกในภาคใต้ คนภาคเหนือหรือคนล้านนา (ที่ไม่เพียงแค่เขตจังหวัดภาคเหนือตอนบน หากแต่เป็นทุกๆ อาณาบริเวณทางวัฒนธรรมที่ “อู้กำเมือง กิ๋นลาบและฟังซอ” ที่เลยเข้าไปในบางพื้นที่ของภาคกลางตอนบน และข้ามพรมแดนไปยังบางพื้นที่ของประเทศเพื่อนบ้าน) ต่างได้เรียกขานพวกเขาเหล่านี้ว่าเป็น “ช่างซอ” กล่าวความหมายในทำนองที่ว่าเป็นช่างผู้ชำนาญซึ่งสามารถจะถ่ายทอดเนื้อหาสาระต่างๆ ผ่านโครงสร้างของท่วงทำนองดนตรีที่มีความตายตัวซึ่งต่างกันออกไปในแต่ละรูปแบบของทำนองเพลงพื้นบ้านอย่าง “ซอ” นั่นเอง    แน่นอนว่า “ซอ”...