การคุกคามทางดิจิทัลในภาคเหนือ : เมื่อการคุกคามทางออนไลน์คืบคลานเข้าสู่ชีวิตจริง

อ่าน “นอนอยู่บ้านเฉยๆ แล้วคอยมานั่งแคปโพสต์คนอื่นไปแจ้งความ” สำรวจการคุกคามทางดิจิทัลในภาคเหนือ : เมื่อการคุกคามทางออนไลน์คืบคลานเข้าสู่ชีวิตจริง

ปัจจุบัน สิทธิดิจิทัลในประเทศไทยกำลังอยู่ในสภาวะที่ไม่ปลอดภัย โดยเฉพาะอย่างยิ่งสถานการณ์การคุกคามนักกิจกรรม ทางทีมผู้จัดทำรายงานและ Lanner สื่อออนไลน์ภาคเหนือ ได้เริ่มทำการสำรวจการคุกคามทางดิจิทัลนักกิจกรรมในภาคเหนือผ่านการสัมภาษณ์ เก็บข้อมูลทางแบบฟอร์มออนไลน์เพื่อสำรวจการถูกคุกคามทางดิจิทัลใน 17 จังหวัดภาคเหนือ ถือเป็นการเริ่มเก็บบันทึกข้อมูลที่เกิดขึ้นในพื้นที่ภาคเหนือระดับเบื้องต้นเพื่อช่วยให้เป็นข้อมูลในการประเมินสถานการณ์ที่เกิดขึ้นในช่วงที่ผ่านมา และยังคงต้องช่วยกันติดตามสถานการณ์และเก็บข้อมูลต่อไปในอนาคต

ข้อมูลการคุกคามทางดิจิทัลของบรรดานักกิจกรรมภาคเหนือที่ได้สำรวจจากแบบสอบถาม มีจำนวนนักกิจกรรมไทยผู้ตอบแบบสอบถาม 20 คน จำแนกข้อมูลได้ ดังนี้

· จำแนกตามภูมิลำเนา 8 จังหวัด

· จำนวนผู้ที่เคยถูกคุกคามทางดิจิทัล 16 คน

· ลักษณะการถูกคุกคามจำแนกได้ 3 ลักษณะ

จาก 17 จังหวัดภาคเหนือ พบการคุกคามนักกิจกรรมผ่านช่องทางดิจิทัลจำนวน 8 จังหวัด ดังนี้จากการเก็บข้อมูลพบว่า 8 จังหวัดในภาคเหนือที่มีการคุกคามทางดิจิทัลสูงที่สุดได้แก่ จังหวัดเชียงใหม่มีจำนวน 6 คน รองลงมา คือ จังหวัดพิษณุโลก จำนวน 5 คน ลำพูน 3 คน เพชรบูรณ์ 2 คน และเชียงราย แพร่ นครสวรรค์ อุทัยธานีจังหวัดละ 1 คน

ส่วนจำนวนผู้ตอบแบบสอบถามที่เคยถูกคุกคามทางดิจิทัลจำนวน 16 คน จำแนกลักษณะการถูกคุกคามได้ 3 ลักษณะ ดังนี้

ลักษณะการถูกคุกคามทางดิจิทัล	จำนวน (คน)	จังหวัด
1. ถูกเจ้าหน้าที่รัฐติดตามทางโซเชียลมีเดีย	8	เชียงใหม่ ลำพูน แพร่ เพชรบูรณ์ พิษณุโลก นครสวรรค์ และอุทัยธานี
2. เจ้าหน้าที่รัฐแสดงตัวผ่านช่องทางโซเชียลมีเดีย	7	เชียงใหม่ ลำพูน แพร่ เพชรบูรณ์ พิษณุโลก และนครสวรรค์
3. เคยมีความพยายามในการเข้าถึงข้อมูลส่วนตัวทางดิจิทัล จาก Hacker ที่ไม่สามารถระบุตัวตนได้	2	เพชรบูรณ์

ลักษณะการคุกคามดิจิทัลที่พบมากที่สุดได้แก่ การถูกเจ้าหน้าที่รัฐติดตามทางโซเชียลมีเดียมีจำนวนทั้งสิ้น 8 คน ใน 7 จังหวัดภาคเหนือได้แก่ เชียงใหม่ ลำพูน แพร่ เพชรบูรณ์ พิษณุโลก นครสวรรค์ และอุทัยธานี รองลงมาเป็นการคุกคามจากเจ้าหน้าที่รัฐแสดงตัวผ่านช่องทางโซเชียลมีเดีย มีจำนวน 7 คน เช่นกันใน 6 จังหวัดภาคเหนือ ได้แก่ เชียงใหม่ ลำพูน แพร่ เพชรบูรณ์ พิษณุโลก และนครสวรรค์ และสุดท้ายคือการมีความพยายามในการเข้าถึงข้อมูลส่วนตัวทางดิจิทัล จากการ Hacker ที่ไม่สามารถระบุตัวตนได้ 2 คน ในจังหวัดเพชรบูรณ์

นอกจากการคุกคามทั้งสามแบบนี้ การคุกคามทางดิจิทัลที่นำไปสู่การคุกคามทางกายภาพได้ ซึ่งหมายรวมถึงความปลอดภัยของสมาชิกในครอบครัวและคนใกล้ชิดด้วย ตัวอย่างเช่น กรณี จ.แพร่ มีสมาชิกกลุ่มนักกิจกรรมแพร่ถูกลอบวางเพลิงบ้าน หลังมีบทบาทในการแสดงออกทางออนไลน์ ในช่วงระหว่างการเลือกตั้ง พ.ศ. 2566

โดยการเก็บข้อมูลครั้งนี้ยังเป็นเพียงจุดเริ่มต้นในการสำรวจการคุกคามทางดิจิทัลในพื้นที่ภาคเหนือ โดยทางทีมอาจยังไม่ได้เก็บข้อมูลครอบคลุมสถานการณ์ในทุกจังหวัดของภาคเหนือ และทางทีมยังเน้นเก็บข้อมูลการคุกคามนักกิจกรรมไทยเป็นหลัก โดยยังไม่ได้สำรวจการคุกคามของนักกิจกรรมเมียนมาที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ภาคเหนือ โดยเฉพาะในพื้นที่เชียงใหม่ และตาก และหวังว่า การเริ่มสำรวจการละเมิดสิทธิดิจิทัลและการคุกคามทางออนไลน์ในครั้งนี้จะช่วยขยายการรับรู้และตระหนักถึงสถานการณ์สิทธิดิจิทัลในประเทศไทย โดยเฉพาะในระดับภูมิภาค

อ้างอิง

Amnesty International Thailand. แอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนลเปิดตัวรายงานสถานการณ์สิทธิมนุษยชนประจำปี 2563/64. https://www.amnesty.or.th/latest/news/902

Amnesty International Thailand. (2565). รายงานประจำ ปี 2564/65 แอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล: สถานการณ์สิทธิมนุษยชนทั่วโลก. https://www.amnesty.or.th/files/6616/4880/1650/AIR2021_Web.pdf

Amnesty International Thailand. แอมเนสตี้ ร้องไทยยุติดำเนินคดีในข้อหาชูป้าย #เวทีวิชาการไม่ใช่ค่ายทหาร ชี้ขัดต่อเสรีภาพการแสดงออก. https://www.amnesty.or.th/latest/news/130/.

ilaw. 8 ปีคสช. เราจะทำตามสัญญา…คุกคามประชาชนถ้วนหน้า. https://www.ilaw.or.th/articles/10098.

ilaw. UN ออกรายงาน เตือนสปายแวร์ “เพกาซัส” เป็นภัยต่อสิทธิมนุษยชน. https://www.ilaw.or.th/articles/10195?utm_source=chatgpt.com.

ilaw. เทียบไทม์ไลน์ การ “เจาะ” ของเพกาซัส กับการชุมนุมทางการเมือง. https://www.ilaw.or.th/articles/10138.

วงศ์พันธ์ อมรินทร์เทวา. (2565). ทำร้ายในโลกเสมือน สะเทือนชีวิตจริง: นักกิจกรรมการเมืองเจ็บแค่ไหนเมื่อโดนคุกคามออนไลน์?. https://www.the101.world/impact-on-activist-digital-harassment/

ศูนย์ทนายเพื่อสิทธิมนุษยชน. อัยการสั่งฟ้องคดี “ทวงคืนหอศิลป์ มช.” ก่อนศาลเชียงใหม่ให้ประกันตัว 3 อาจารย์-นักศึกษา. https://tlhr2014.com/archives/63990.

“สิทธิดิจิทัล” คืออะไร? https://coconet.social/2020/digital-rights-exploring-definitions-th/