ประวัติศาสตร์

ช่วงทศวรรษที่ 2440 นับว่าเป็นช่วงเวลาสำคัญในการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างรัฐสยามกับอาณาบริเวณล้านนา เนื่องจากช่วงเวลาดังกล่าวเป็นหมุดหมายของการทำความเข้าใจการผนวกรวมหรือยึดเอาล้านนาเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของรัฐสยามที่เพิ่งก่อตัวขึ้นมา นัยของการศึกษาความสัมพันธ์ดังกล่าวอาจปรากฏในลักษณะของการศึกษาความสัมพันธ์ทางการเมือง เศรษฐกิจ เครือข่ายความสัมพันธ์ของชนชั้นนำ การศึกษา และการเข้ามาของวิทยาการสมัยใหม่  อย่างไรก็ดี พื้นที่หนึ่งของความสัมพันธ์ระหว่างสยามกับล้านนาที่มีความน่าสนใจในการศึกษา แต่กลับมีการศึกษาถึงน้อยคือ การศึกษาความสัมพันธ์ในแง่ของกฎหมาย เนื่องจากการผูกขาดอำนาจในการใช้ความรุนแรง (physical violence) เป็นคุณสมบัติสำคัญของชุมชนการเมืองที่เรียกว่ารัฐ (แม็กซ์ เวเบอร์, 2563: น.33-34 และ 36) ไม่ว่ารัฐจะมีรูปแบบใด อำนาจในการกำหนดกฎเกณฑ์...

เนื่องในวาระครบรอบ 150 ปี ชาตกาลครูบาศรีวิชัยซึ่งจะครบในปี พ.ศ. 2571 ทางมูลนิธิสถาบันครูบาเจ้าศรีวิชัย ได้ริเริ่มกระบวนการเสนอชื่อครูบาศรีวิชัยให้องค์กรยูเนสโกรับรองให้เป็นบุคคลสำคัญของโลก ซึ่งต้องเริ่มจากการจัดทำเอกสารที่แสดงถึงความโดดเด่นของครูบาศรีวิชัย ทั้งในระดับชาติและระดับนานาชาติ ซึ่งหลักฐานที่แสดงให้เห็นว่าครูบาฯ มีชื่อเสียงและได้รับการยอมรับจากประเทศอื่น ๆ นั้นถือเป็นประเด็นปัญหาใหญ่ที่สุดเนื่องจากไม่ได้เป็นประเด็นที่เคยหยิบยกขึ้นมาพิจารณาก่อนหน้า ในขณะที่ลักษณะพิเศษที่โดดเด่นของครูบาศรีวิชัยตามที่ผู้เขียนเข้าใจ ก็ไม่ชัดเจนว่าจะเป็นหลักฐานที่ทางยูเนสโกถือว่าเข้าเกณฑ์การพิจารณาได้หรือไม่ ผู้เขียนบรรยายลักษณะพิเศษที่โดดเด่นของครูบาศรีวิชัยในบทความนี้ ห้าประการที่สำคัญ ประการแรกได้แก่ การยืนหยัดแนวทางตามจารีตล้านนาดั้งเดิมที่แยกศาสนจักรออกจากอาณาจักร ประการที่สอง การธำรงรักษาแนวทางการปฏิบัติทางศาสนาตามจารีตประเพณีในท้องถิ่น ประการที่สาม การเป็นผู้นำในการบูรณะปฏิสังขรณ์ศาสนสถานตามที่ศรัทธาญาติโยมนิมนต์...

*บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิทยานิพนธ์ เรื่อง การศึกษาเครือข่ายการประกอบสร้างความรู้ทางโบราณคดีภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่  หลายคนอาจเคยสัญจรผ่านพื้นที่รกร้างขนาดใหญ่กลางเมืองเชียงใหม่ใกล้กับอนุสาวรีย์สามกษัตริย์  ด้านข้างของอำเภอเก่าแล้วนึกสงสัยว่าพื้นที่แห่งนี้คืออะไร เหตุใดยังไม่ถูกจับจองก่อสร้างเพื่อใช้ประโยชน์ สภาพปัจจุบันนั้นรกร้าง ถูกตีปิดด้วยสังกะสีทุกด้าน มองเห็นเพียงอาคารเก่า ๆ ที่มีหน้าต่างเป็นซี่ลูกกรง ประตูไม้หนา หนัก และหอสังเกตการณ์ที่ยังพอทำให้ทราบได้ว่าที่นี่เคยเป็นคุกมาก่อน ประวัติของพื้นที่นี้แต่เดิมเคยเป็นที่ตั้งของทัณฑสถานหญิงเชียงใหม่ ตั้งอยู่ในบริเวณที่เชื่อว่าเป็นที่ตั้งของคุ้มหลวงเวียงแก้ว พระราชวังของกษัตริย์ ล้านนาในอดีต เป็นพื้นที่แห่งประวัติศาสตร์ความสัมพันธ์ระหว่างล้านนา-สยามที่มีข้อครหาว่าสยามนั้น ‘สร้างคุก ข่มดวงเมือง’ จนมีผู้ออกมาเรียกร้องให้รื้อคุกแห่งนี้ออกเสียจากกลางเมืองเชียงใหม่   ความพยายามเปลี่ยนแปลงพื้นที่เวียงแก้วให้พ้นจากการเป็นคุกนั้นเริ่มตั้งแต่ปี พ.ศ....

“เราวิพากษ์คนอื่นโดยหาคู่คัดแย้ง มันง่ายที่จะพูดถึง แต่เราวิพากษ์ตัวเองน้อยเกินไป...” ข้อความข้างบนนี้มาจากปาฐกถาในหัวข้อ “ล้านนาทะลุกรอบอาณานิคม” โดย รองศาสตราจารย์ ดร. วราภรณ์ เรืองศรี ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จากปาฐกถาในครั้งนี้ ทำให้ผมนึกถึงบุคคลสำคัญท่านหนึ่งที่มีบทบาทในการสร้างอัตลักษณ์ของความเป็นล้านนาผ่านบทเพลงที่เรียกกันติดปากว่าโฟร์คซองคำเมือง จะเป็นใครไปไม่ได้นอกจาก ‘จรัล มโนเพ็ชร’ บทความนี้จึงพยายามวิเคราะห์และตรวจสอบการสร้างอัตลักษณ์ในบทเพลงของเขา เนื่องจากคนที่เขียนถึงเขาในฐานะที่เขาเป็นผู้สร้างอัตลักษณ์ของความเป็นล้านนานั้นมีค่อนข้างมาก แต่การตรวจสอบความยอกย้อนย้อนแย้งของความเป็นล้านนาในบทเพลงของเขามีงานเขียนแทบจะนับนิ้วได้ งานชิ้นนี้จึงเป็นการทดลองเปิดประเด็นต่อการวิพากษ์ตนเองในเรื่องการสร้างอัตลักษณ์ล้านนาโดยใช้บทเพลงของจรัล มโนเพ็ชร สองบทเพลงคือ เพลงลูกข้าวนึ่ง และเพลงล้านนา...

รายวิชาการสื่อสารเพื่อเสริมพลังทางสังคม คณะการสื่อสารมวลชน มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ในโครงการ ‘การศึกษาไร่หมุนเวียนในแง่มุมด้านวัฒนธรรม การจัดการทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม เพื่อลดอคติเรื่องชาวเขาทำลายป่า‘ “ชาวเขาทำลายป่า” “เวลามีปัญหาอะไร คนอยู่กับป่าอย่างเรา ก็จะเป็นแพะรับบาปตลอด” วาทกรรมชาวเขาทำลายป่าเป็นวาทกรรมที่ถูกผลิตซ้ำมาอย่างยาวนานหลายทศวรรษและกดทับพวกเขาให้ตัวเล็กลงเรื่อย ๆ จนกลุ่มชาติพันธุ์มักถูกวางไว้ในบริบทจำเลยของสังคมว่าเป็นต้นเหตุสำคัญของมลพิษทางอากาศและป่าไม้ที่หายไปในภาคเหนือ วาทกรรมนี้เท็จจริงมากแค่ไหน? หรือเป็นเพียงอคติของสังคมต่อคนชายขอบอย่างกลุ่มชาติพันธุ์ โดยผู้สร้างวาทกรรมเองก็ไม่ได้มีความเข้าใจในพลวัตความสัมพันธ์ระหว่างเกษตรกับป่า... ก่อนฤดูฝุ่นจะมาเยือน เราได้มีโอกาสเดินทางไปพบ ตาแยะ ยอดฉัตรมิ่งบุญ หรือที่คนในชุมชน เรียกว่า 'พะตีตาแยะ' (พะตี ในภาษาปกาเกอะญอแปลว่า ลุง) ชาวปกาเกอะญอ วัย...